‘In vrijheid verbonden’
4 mei 2022
Toespraak Syste de Vries
Toespraak Kees van Dalen
Toespraak bij het monument voor de gevallenen in Schalkwijk.
Sytze de Vries
‘Ik ben van na de oorlog’.
76 jaar lang heb ik dat kunnen zeggen. Maar nu niet meer.
De oorlog woedt aan onze grenzen, en vreet aan onze waarden.
Oude, vergrijsde beelden stromen vol kleur en worden weer actueel:
verwoeste huizen, gesneuvelde militairen,
talloze onschuldige burgerdoden, honger, verzet….
Het is niet langer als bladeren in het boek van het verleden.
Uit al die verschrikkelijke nieuwfeiten van vandaag,
vaak te veel en te groot voor ons,
blijven die beelden het langst op ons netvlies
waar de camera is ingezoomd op onze eigen mensenmaat:
dat ene kind op de vlucht, met pop, poes en koffertje;
of die jongen, huilend op zijn knieën bij het graf van zijn doodgeschoten vriend,
provisorisch begraven in een grasveld tussen flatgebouwen.
Zulke beelden geven gezicht aan de oorlog en maken de diepe pijn voelbaar.
Daarom op deze avond van herdenken
ook een klein, persoonlijk getint verhaal: ‘Ik ben van na de oorlog’.
Vaak vertelde mijn moeder op mijn verjaardag
hoe het muziekkorps met feestmuziek door de straat langs trok,
terwijl zij lag te bevallen.
Ik ben namelijk geboren op 15 augustus 1945;
Dat was de dag van de capitulatie van Japan,
en daarmee ook het definitieve einde van de Tweede Wereldoorlog.
Ik was, op de minuut af, van na de oorlog.
Aan die speciale geboortedatum
dank ik mijn drie voornamen, Sytze Leendert Siebolt,
heel uitzonderlijk binnen onze verder sobere familie.
Sytze, uiteraard naar vaders vader, mijn Friese pake.
Maar vanwege juist die datum van 15 augustus 1945
kreeg ik er twee namen bij, namen van oorlogsslachtoffers binnen de familie:
Leendert, naar een neef van mijn vader,
als verzetsstrijder opgepakt en gefusilleerd in Amsterdam.
Siebolt, een oud-oom van mij,
gevangen in een Japans interneringskamp in Ned. Indië.
Betekenisvolle naamgeving, als een eerbewijs én een herinneringsteken.
Twee extra namen, opdat wij niet vergeten…
Zo ben ik blijvend verbonden aan die grote oorlog,
en draag ik voorgoed de herinnering aan hen beiden met mij mee.
Jarenlang heb ik alleen maar doorverteld wat ik in de familiekring opving.
Maar pas eervorig jaar, na 75 jaar, ging ik zelf op onderzoek uit:
gebruik makend van de zegen van het internet.
Wat was het verhaal van Leendert?
Hoe is hij opgepakt, gevangen gezet, vermoord?
Ik bezocht het indrukwekkende, tot monument gemaakte,
fusillade-terrein aan de Amstel,
Ik vond zijn graf op de ere-begraafplaats in de Bloemendaalse duinen,
waar honderden vermoorde verzetsstrijders te slapen gelegd zijn
om ons wakker te houden.
Zo draag ik het verleden met mij mee. En vooral de laatste jaren
zijn deze twee mannen mij nader en vertrouwder geworden.
Meer dan ooit ben ik met hun nagedachtenis verbonden,
en zij verbinden mij met een onuitwisbare geschiedenis.
Ik koester die twee namen, als een waarschuwing,
hoe de vrijheid van mensen, mijn vrijheid, uw vrijheid, in gevaar kan zijn.
En ik draag ze met ere als een wake op call, een aanklacht
tegen elke tirannie van geweld, van dictatoriale macht, van vrijheidsberoving.
Deze namen wijzen er mij nog altijd op
hoe mensen monddood gemaakt kunnen worden.
Ik draag ze daarom ook als een ereschuld.
Een ereschuld jegens de eerste dragers Leendert en Siebolt.
Ik weet nu: ik ben met die namen gezegend en gedoopt!
76 jaar lang hebben wij er nauwelijks over na hoeven denken
hoe het is, om je leven te moeten geven voor de vrijheid.
Vrijheid was er ‘gewoon’ … en we werden lui.
Sterven voor je vaderland, het leek ouderwetse romantiek.
Wij leefden in die vrijheid en waren bijna vergeten, wat daarvoor betaald is.
We gingen ons meer en meer alleen op onszelf richten.
Tot die keren dat ik Oekraïners meermalen hoor zeggen:
‘Wij verdedigen ons land, onze vrijheid met onze levens als het moet’.
Dat geeft te denken! En met maakt mij ook klein:
Zou ik dat nog na kunnen zeggen? Zou ik dat durven?
Hoe staan wij nog tegenover elkaar, als gemeenschap, verbonden in vrijheid,
hoe verantwoordelijk voelen wij ons nog voor elkaars vrijheid
na al die jaren van ‘ieder voor zich’.
Hoe verbindt vrijheid ons?
En we beseffen de pijn: vrijheid moet bevochten, vrijheid moet verdedigd.
Vandaag is niemand van ons nog ‘van na de oorlog’.
Het gedenken van onze doden op deze avond,
komt meer dan ooit als een brandende vraag bij ons terug:
Wat zou ik gedaan hebben? Actueler zelfs: wat zou ik nu doen?
Mijn namen verbinden mij voorgoed met het verleden,
maken mij tot een gewaarschuwd mens in het heden,
en wijzen de weg naar een toekomst in vrijheid.
In Leendert en Siebolt eer ik zo alle namen
die met goud in onze geschiedenis geschreven staan.
Gedicht: VUL DE STILTE
Vul de stilte met de doden
die gevallen zijn als zaad,
uitgezaaid en graan geworden
dat ons voedt en leven laat.
Vul de stilte met hun namen,
noem ze, ken ze, telkens weer,
laat ze leven, ook al zijn hun
graven al bemost, verweerd.
Vul de stilte met gedenken,
laat de daden van weleer
ook vandaag als wimpels wuiven:
vrijheid moet steeds weer geleerd!
Vul de stilte met het weten
hoe de vrijheid blijft bewaard,
hoe wij samen kunnen leven
veilig, zonder angst en haat.
Vul de stilte met dit weten,
dit gedenken naam voor naam;
als de doden niet meer heten
zijn wij niet hun erfgenaam.
Toespaak loco-burgemeester gemeente Houten
Kees van Dalen
In 1945 eindigde in Nederland de Tweede Wereldoorlog. Een oorlog waar dappere vrouwen en mannen vochten voor vrijheid, vrede en rechtvaardigheid. Vandaag staan we stil bij de mensen die deze strijd met de dood hebben moeten bekopen. Vrouwen en mannen die zijn vermoord om wie ze waren. Of vermoord om wie men dácht dat ze waren. Gesneuveld op de vlucht, of tijdens de strijd voor het goede.
Of, domweg, omdat ze op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren.
Op deze dag van de Dodenherdenking, halen we herinneringen op. We vertellen elkaar verhalen over wat er allemaal tijdens de oorlog is gebeurd. Over wat de oorlog met ons mensen deed en doet.
Beelden en interviews, zoals bijvoorbeeld in de film “Lijnen in het land”, die vertelt hoe het was tijdens de oorlog in Schalkwijk.
Gesprekken met personen die de oorlog zelf hebben meegemaakt, of verhalen uit de overlevering.
Deze herinneringen zijn waardevol. Ze getuigen van ons diepe respect voor de slachtoffers van oorlog en geweld.
Zeker in deze tijd.
Vrijheid in verbondenheid is het thema bij deze herdenking, 77 jaar na de bevrijding in 1945. Al 77 jaar herdenken wij op deze dag militairen en burgers die omgekomen of vermoord zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog en daarna.
In verbondenheid. Na twee jaar corona mogen we het weer samen doen met een fysieke bijeenkomst. Op het Plein in Houten, maar ook hier in Schalkwijk.
In verbondenheid ; juist ook in verbondenheid met de vrijheid van anderen. De oorlog in de Oekraïne laat ons weer zien hoe pijnlijk kwetsbaar die vrijheid is.
Juist vandaag. De dag waarop zij die de Tweede wereldoorlog of andere oorlogen hebben meegemaakt, door het zien en horen van de oorlogsbeelden, weer verdrietig en angstig worden en de beelden van hun verschrikkelijke oorlog weer op het netvlies terug krijgen.
De vraag is: hoe actueel is het onderwerp vrijheid?
Als we 2000 kilometer verder op het vaste land van Europa kijken, naar Oekraïne, waar nu een vreselijke oorlog wordt uitgevochten?.
Of naar andere landen in de wereld, die wellicht iets minder tot onze verbeelding spreken, maar waar hetzelfde onrecht gebeurt. Onder het toeziend oog van de wereld, van ons. Waar mensen wederom worden vermoord, verjaagd en op de vlucht slaan.
Hoeveel is ons die vrijheid waard en wie bepaalt welke vrijheid de juiste is? Bestaat er zoiets als de echte vrijheid?
Wat dat precies inhoudt, is niet voor iedereen even gemakkelijk te benoemen. Vrijheid is niet een begrip ver weg, maar juist heel dicht bij ons. De meeste Nederlanders duiden vrijheid als
– de vrijheid om te kunnen gaan en staan waar je wilt,
– keuzevrijheid,
– kunnen zijn wie je wilt zijn en
– aan niemand verantwoording hoeven af te leggen voor je individuele keuzes’.
Die individuele vrijheid is niet onbeperkt en onbegrensd. Dat hebben de laatste twee coronajaren ons nadrukkelijk laten zien.
De vraag, ook juist vanavond is: Hoeveel waarde hecht u aan vrijheid?. welke keuzes wilt U hiervoor maken of beter gezegd: dúrft u hiervoor te maken? . Zijn wij bereid een stukje van onze eigen vrijheid op te geven om bijvoorbeeld ruimhartig vluchtelingen in onze gemeente op te vangen?
Ook in Schalkwijk en ook in Houten zijn inwoners slachtoffer geworden van de Tweede Wereldoorlog. En dat gedenken wij vandaag.
Goed gebruik is hun namen noemen opdat zij niet, nee nooit vergeten zullen worden.
Hun namen zijn ons houvast voor de herinneringen en het levend houden van de verhalen.
Zoals Levie Mozes die aan de Odijkseweg in Houten woonde. Levie werd opgepakt en in concentratiekamp Auschwitz om het leven gebracht. Op de plek waar hij woonde, nu de Korenmolen geheten, is in oktober vorig jaar een Stolperstein (struikelsteen) ter herinnering geplaatst.
In Schalkwijk woonde tijdens de oorlog het echtpaar Jaantje en Gerrit Hulshof. Zij hadden Joodse onderduikers in huis. Jaantje en Gerrit zijn hiervoor opgepakt en naar concentratiekampen afgevoerd. Jaantje heeft het overleefd, Gerrit heeft zijn medemenselijkheid met de dood moeten bekopen.
Het jongste slachtoffer in onze gemeente was slechts 10 maanden oud: Bennie Sanders. Samen met zijn vader Wim en moeder Hanny waren zij ondergedoken aan het Neereind in Schalkwijk. In de herfst van 1943 werd het jonge gezin ontdekt. Samen met Johnny, een broer van Hanny die toevallig op bezoek was, werden ze naar Auschwitz gedeporteerd. Direct na aankomst zijn Bennie en zijn moeder Hanny van de anderen gescheiden en vermoord. Datzelfde lot trof een aantal maanden later ook vader Wim en oom Johnny.
Ter nagedachtenis aan hen allen is hier, bij het Oorlogsmonument, vorig jaar een plaquette gelegd. Met daarop de namen van onderduikgevers Jaantje en Gerrit. En de namen van Hanny, Wim, Bennie en Johnny.
De verhalen van overlevenden onderstrepen eens te meer hoe belangrijk het is om de jeugd en de jongeren zoveel mogelijk te betrekken bij het levend houden van de herinnering aan de oorlog. Aan de verschrikkingen en aan de slachtoffers ervan. Om op die manier de vrijheid, waar we zo aan gewend zijn geraakt, beter op waarde te kunnen schatten.
Fijn dat jullie er zijn, jongens en meisjes. Ook vanavond weer. Persoonlijk heb ik ook erg genoten van de zelfgemaakte gedichten van onze jongeren, toen we vandaag de oorlogsgraven van omgekomen militairen in onze gemeente bezochten.
Wat een hoopgevende bijdrage was dat!
Blijft u de verhalen vertellen. Vraagt u zelf naar de ervaringen en verhalen van onze oudste senioren nu ze nog onder ons zijn. Nu zij hun verhaal nog zelf kunnen vertellen aan u, en aan uw kinderen en kleinkinderen.
Vrijheid in Verbondenheid, is het thema van deze herdenking dit jaar. Laten we de waarde van onze vrijheid continue doorleven en met elkaar blijven delen.
Laten we voor vrijheid blijven opkomen. Laten we medemenselijkheid tonen voor mensen die dat nodig hebben!.
Ik geef u als laatste nog de prachtige boodschap mee die op de grafsteen van soldaat Alan Hooper staat, hier in Schalkwijk op de Rooms Katholieke begraafplaats. We hebben vanmiddag nog bloemen op zijn graf gelegd.
vrij vertaald
Hij gaf zijn leven opdat wij in vrijheid mogen leven.
Laat wat hij gaf niet onbeantwoord.